Υπάρχει μία δυσκολία στην Ελλάδα να γίνει αποδεκτή η
εξίσωση, η παραλληλία ή έστω η αντιστοιχία των εγκλημάτων ναζισμού και
σταλινισμού. Χθες, ήταν η Ευρωπαϊκή Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων τόσο του Ναζισμού
όσο και του Σταλινισμού, μία ημέρα που καθιερώθηκε το 2009 και που, κυρίως,
στις πρώην κομμουνιστικές χώρες έχει μεγάλη αποδοχή. Ας μιλήσει κανείς σε έναν
Βούλγαρο, Ρουμάνο ή Πολωνό για τον σταλινισμό και ας περιμένει την απάντηση που
θα δεχθεί... Οσο τυπικές και αν είναι οι Ημέρες Μνήμης, άλλο τόσο είναι και
συμβολικές, με την έννοια ότι καλλιεργούν ένα κοινό κτήμα και εν προκειμένω
κρατούν ψηλά στην ατζέντα τον κίνδυνο του ολοκληρωτισμού.
Ανέκαθεν ήταν προβληματική η σύμπλευση της ελληνικής κοινής γνώμης με τη δυτικοευρωπαϊκή σε θέματα καταδίκης της κομμουνιστικής βίας. Ο αντικομμουνισμός είναι διαφορετικός από τον ρεαλισμό. Ο πρώτος είναι αντίδραση του θυμικού, ο δεύτερος είναι γνώση και είναι λόγος. Ας σκεφτεί κανείς πόσο διαφορετική ήταν η πρόσληψη της πολωνικής κρίσης το 1981-83 από τα δυτικοευρωπαϊκά και από τα ελληνικά ΜΜΕ. Κυρίως, όμως, από την κοινή γνώμη, που είχε διαμορφωθεί από το περιεχόμενο των ειδήσεων εκείνη τη μακρινή εποχή και την τεχνολογικά πρωτόγονη με τα σημερινά μέτρα.
Η Πολωνία ήταν σε στρατιωτικό νόμο, οι Ευρωπαίοι πολίτες διοργάνωναν αγρυπνίες με κεριά σε πλατείες μεγάλων πόλεων υπέρ των Πολωνών που δοκιμάζονταν, αλλά η Ελλάδα ήταν συντονισμένη σε άλλη συχνότητα. Παρακολουθούσε, μεν, αλλά με τη συνήθη καχυποψία. Υπήρχε, όπως υπάρχει και τώρα, ένα μάγκωμα.
Είναι ίσως ενδεικτικό της ελληνικής κουλτούρας. Και ίσως είναι μία αφορμή να σκεφτεί κανείς και πάλι το στερεότυπο για την κυριαρχία των ιδεών της ηττημένης στρατιωτικά Αριστεράς. Αλλά, όταν μιλάει κανείς για τα εγκλήματα του σταλινισμού, τα οποία ούτε εικασίες είναι ούτε ανοικτά σε ερμηνείες, γιατί πρέπει να ενοχλείται η Αριστερά, ακόμη και το ΚΚΕ; Γιατί εμφανίζονται θιγμένοι ή γιατί αλλάζουν τη συζήτηση; Οταν στην Ελλάδα υπάρχει ακόμη αυτό το «μάγκωμα», ή όταν πρέπει ένα δημόσιο πρόσωπο να οπλιστεί με θάρρος για να μιλήσει για ιστορικά ζητήματα του παρελθόντος, τότε είναι αντιληπτό ότι υπάρχει μεγάλη απόσταση που πρέπει, ως κοινωνία, να διανύσουμε.
Είναι εντυπωσιακά μεγάλο το ποσοστό των Ελλήνων ψηφοφόρων που ψηφίζουν κόμματα που πρεσβεύουν ολοκληρωτικές ιδεολογίες, ή κόμματα με ολοκληρωτικές ή αντικοινοβουλευτικές καταβολές. Κατά κανόνα, είναι ένα φαινόμενο μαζικού ψυχισμού. Στην Ελλάδα, ενοχλεί ιδιαίτερα να λέγονται οι αλήθειες που δεν βολεύουν. Σε αυτό είναι εξαιρετικά χρήσιμη αυτή η Ευρωπαϊκή Ημέρα Μνήμης.
Ανέκαθεν ήταν προβληματική η σύμπλευση της ελληνικής κοινής γνώμης με τη δυτικοευρωπαϊκή σε θέματα καταδίκης της κομμουνιστικής βίας. Ο αντικομμουνισμός είναι διαφορετικός από τον ρεαλισμό. Ο πρώτος είναι αντίδραση του θυμικού, ο δεύτερος είναι γνώση και είναι λόγος. Ας σκεφτεί κανείς πόσο διαφορετική ήταν η πρόσληψη της πολωνικής κρίσης το 1981-83 από τα δυτικοευρωπαϊκά και από τα ελληνικά ΜΜΕ. Κυρίως, όμως, από την κοινή γνώμη, που είχε διαμορφωθεί από το περιεχόμενο των ειδήσεων εκείνη τη μακρινή εποχή και την τεχνολογικά πρωτόγονη με τα σημερινά μέτρα.
Η Πολωνία ήταν σε στρατιωτικό νόμο, οι Ευρωπαίοι πολίτες διοργάνωναν αγρυπνίες με κεριά σε πλατείες μεγάλων πόλεων υπέρ των Πολωνών που δοκιμάζονταν, αλλά η Ελλάδα ήταν συντονισμένη σε άλλη συχνότητα. Παρακολουθούσε, μεν, αλλά με τη συνήθη καχυποψία. Υπήρχε, όπως υπάρχει και τώρα, ένα μάγκωμα.
Είναι ίσως ενδεικτικό της ελληνικής κουλτούρας. Και ίσως είναι μία αφορμή να σκεφτεί κανείς και πάλι το στερεότυπο για την κυριαρχία των ιδεών της ηττημένης στρατιωτικά Αριστεράς. Αλλά, όταν μιλάει κανείς για τα εγκλήματα του σταλινισμού, τα οποία ούτε εικασίες είναι ούτε ανοικτά σε ερμηνείες, γιατί πρέπει να ενοχλείται η Αριστερά, ακόμη και το ΚΚΕ; Γιατί εμφανίζονται θιγμένοι ή γιατί αλλάζουν τη συζήτηση; Οταν στην Ελλάδα υπάρχει ακόμη αυτό το «μάγκωμα», ή όταν πρέπει ένα δημόσιο πρόσωπο να οπλιστεί με θάρρος για να μιλήσει για ιστορικά ζητήματα του παρελθόντος, τότε είναι αντιληπτό ότι υπάρχει μεγάλη απόσταση που πρέπει, ως κοινωνία, να διανύσουμε.
Είναι εντυπωσιακά μεγάλο το ποσοστό των Ελλήνων ψηφοφόρων που ψηφίζουν κόμματα που πρεσβεύουν ολοκληρωτικές ιδεολογίες, ή κόμματα με ολοκληρωτικές ή αντικοινοβουλευτικές καταβολές. Κατά κανόνα, είναι ένα φαινόμενο μαζικού ψυχισμού. Στην Ελλάδα, ενοχλεί ιδιαίτερα να λέγονται οι αλήθειες που δεν βολεύουν. Σε αυτό είναι εξαιρετικά χρήσιμη αυτή η Ευρωπαϊκή Ημέρα Μνήμης.
