Η παραδοχή των αλλεπάλληλων λαθών που
έγιναν από το ΔΝΤ στην κατάστρωση και εφαρμογή του πρώτου Μνημονίου 2010-2012
έγινε με μεγάλη καθυστέρηση, δεν παύει όμως να αποτελεί σπουδαία ευκαιρία
αναπροσαρμογής της πολιτικής που με τόση εμμονή εφαρμόστηκε στην Ελλάδα
οδηγώντας σε βαθιά ύφεση, εκρηκτική ανεργία και μαζική κατάρρευση των
επενδύσεων.
Οπως ήταν αναμενόμενο, η έκθεση του ΔΝΤ άνοιξε μεγάλη συζήτηση για
το ποιος έχει την ευθύνη αποτυχίας: οι ξένοι παράγοντες, οι ελληνικές
κυβερνήσεις, η εκάστοτε αντιπολίτευση ή μήπως η συμμετοχή μας στο ευρώ που
πολλοί θα ήθελαν να ανατρέψουν; Το κρίσιμο θέμα όμως δεν είναι πλέον το «ποιος»
φταίει αλλά το «πώς» και «γιατί» απέτυχαν τα τρία συνεχιζόμενα προγράμματα έτσι
ώστε οι λανθασμένες επιλογές να αλλάξουν και να μη χρειαστούν νέες δακρύβρεχτες
ομολογίες αποτυχίας.
Ισως λοιπόν είναι χρήσιμο να θυμηθούμε
μερικά θεμελιώδη σφάλματα που έγιναν:
Η φύση της κρίσης: Το κύριο πρόβλημα που είχε η Ελλάδα το 2009 ήταν η έλλειψη ρευστότητας, που έκανε αδύνατη την κάλυψη των δύο μεγάλων ελλειμμάτων του εξωτερικού ισοζυγίου και του δημοσίου τομέα. Προφανώς και χρειαζόταν άμεσο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, αλλά θα μπορούσε να είχε εφαρμοστεί ήδη από το 2009, να είναι ηπιότερο και, προπάντων, να συνοδεύεται από μέτρα ενίσχυσης της εγχώριας ρευστότητας από την ΕΚΤ για να μην παραλύσει η τραπεζική δραστηριότητα και βυθιστεί η οικονομία στην ύφεση.
Κύριο
πρόβλημα όμως θεωρήθηκε τότε το δημόσιο χρέος και ο στόχος της άμεσης μείωσής
του οδήγησε στην ακραία υπερφορολόγηση και στις περικοπές που προκάλεσαν ακόμη
μεγαλύτερη ύφεση και τελικά αύξηση και του ίδιου του χρέους. Αξίζει να
θυμηθούμε ότι στο τέλος του 2009 το χρέος ήταν 300 δισ. ευρώ και 127% του ΑΕΠ,
ενώ σήμερα είναι 320 δισ. ευρώ και 183% του ΑΕΠ, παρά την προσπάθεια μείωσής
του με το PSI το 2012. Το επίπεδο όπου βρισκόταν το χρέος το 2009 αποτελεί
σήμερα μακρινό και δύσκολο στόχο.
Η φύση των μεταρρυθμίσεων: Τα μνημόνια απαιτούσαν πολλές αλλαγές ελπίζοντας
ότι αυτές θα προσδώσουν τέτοια δυναμική στην οικονομία που θα αντισταθμίσουν
την ύφεση και θα φέρουν ανάπτυξη σε χρόνο-ρεκόρ. Αναμφίβολα μερικές
παρεμβάσεις, ιδίως στο Ασφαλιστικό, ήταν απόλυτα αναγκαίες και συνετέλεσαν στη
μείωση των ελλειμμάτων, αν και πολλές φορές με ισοπεδωτικό τρόπο. Αλλες όμως
παρεμβάσεις απεδείχθησαν άκαιρες ή ακόμη και αντιπαραγωγικές γιατί πνίγηκαν
στην ύφεση.
Για παράδειγμα, η μείωση μισθών του ιδιωτικού τομέα καμία βελτίωση
δεν έφερε στις εξαγωγές, η απελευθέρωση μεταφορών δεν αύξησε τις ναυλώσεις, οι
φοβεροί στόχοι ιδιωτικοποιήσεων 50 δισ. ευρώ έμειναν άπιαστοι. Ποιος άραγε
θυμάται σήμερα τη μεταρρύθμιση στην αγορά γάλακτος που λίγο έλειψε να ρίξει την
κυβέρνηση το 2014, χωρίς να επιφέρει τελικά καμία μείωση της τιμής καταναλωτή;
Αντίθετα, ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις στην υλοποίηση επενδύσεων, στη λειτουργία
των ΔΕΚΟ, στη δανειοδότηση νέων επιχειρήσεων αγνοήθηκαν σχεδόν παντελώς.
Η αγνόηση των επενδύσεων: Κανένα από τα τρία μνημόνια δεν έθεσε άμεσο στόχο την αύξηση των παραγωγικών επενδύσεων και της απασχόλησης, καθώς θεωρούσαν ότι αυτές θα έλθουν αυτόματα μετά την ολοκλήρωση της δημοσιονομικής προσαρμογής. Ούτε καν το νέο πρόγραμμα ΕΣΠΑ δεν αναθεωρήθηκε, παρά το γεγονός ότι τα κονδύλια που θα διαθέσει καθορίστηκαν με βάση το κατά κεφαλήν εισόδημα πριν από την κρίση, ενώ με τα σημερινά δεδομένα της ύφεσης η Ελλάδα θα έπρεπε να διεκδικήσει πολύ περισσότερα.
Σε συνδυασμό με
τη μαζική φυγή καταθέσεων από τον φόβο του Grexit, την ασφυξία των τραπεζών από
τις αλλεπάλληλες ανακεφαλαιοποιήσεις και την περυσινή αναταραχή με το
δημοψήφισμα, η χρηματοδότηση ακόμη και των πιο απλών επενδύσεων έγινε
προβληματική. Ο πρόσφατος αναπτυξιακός νόμος που εξαγγέλθηκε προβλέπει τόσο
λίγα χρήματα για την προσεχή τετραετία που όλα μαζί δεν φτάνουν για μια
πραγματικά μεγάλη επένδυση.
Ανέφικτοι στόχοι: Οσο όμως και να έλειπε μια στοιχειώδης πρόβλεψη για επενδύσεις, οι στόχοι για μεγάλα πρωτογενή πλεονάσματα για τη μείωση του χρέους παρέμεναν εξωπραγματικά υψηλοί. Και κάθε φορά που οι θεσμοί ανακάλυπταν ότι το αποτέλεσμα βρισκόταν πολύ κάτω από την πρόβλεψη, ερχόταν μια νέα δέσμη φορολογικών μέτρων για να επιδεινώσει τα προβλήματα και να κάνει τελικά τους στόχους ακόμη πιο απόμακρους.
Αυτό ίσως βοηθά για να
κατευνάσουν τους φορολογουμένους των άλλων χωρών όταν διαμαρτύρονται για το πού
πάνε τα λεφτά τους, αλλά κάνει τα μνημόνια να απέχουν πολύ από το να είναι ένας
οδικός χάρτης σταθερότητας και ανάπτυξης.
Κατόπιν εορτής: Η μάχη των επενδύσεων δεν έχει χαθεί ακόμη, αλλά γίνεται όλο και πιο δύσκολη εξαιτίας τόσο της πολύχρονης κόπωσης της ελληνικής οικονομίας όσο και της σημερινής διεθνούς αβεβαιότητας. Σε τέτοιες στιγμές η έκθεση του ΔΝΤ για τα λάθη των μνημονίων δεν πρέπει να γίνει αφορμή για άλλον έναν γύρο πολιτικής οξύτητας, που αποτελεί το προσφιλές υποκατάστατο της σοβαρής δημόσιας συζήτησης.
Μπορεί όμως να αποβεί εξαιρετικά
ωφέλιμη αν οδηγήσει σε αλλαγή στις προτεραιότητες, στους στόχους και στα μέσα
οικονομικής πολιτικής. Οχι για να αποφύγουμε τη δέσμευση δημοσιονομικής
σταθερότητας και ανάπτυξης στη χώρα μας αλλά για να την κάνουμε πιο αξιόπιστη.
