«Το γεγονός είναι ότι η σκέψη πως
μπορείς να βρεθείς στην κοιλιά της φάλαινας, σε κάνει να αισθάνεσαι άνετα,
βολικά, σαν στο σπίτι σου... Η κοιλιά της φάλαινας είναι μια μήτρα που μπορεί
να χωρέσει έναν ενήλικα... Αν εξαιρέσουμε τον θάνατο, είναι το τελικό,
ανυπέρβλητο στάδιο της ανευθυνότητας...» Φράσεις, προχείρως μεταφρασμένες από
το περίφημο δοκίμιο που δημοσίευσε ο Τζορτζ Οργουελ το 1940 με τον τίτλο «Στην
κοιλιά της φάλαινας» – Inside the Whale.
Με αναφορές στον βιβλικό μύθο του
Ιωνά, εξηγώντας πως στα αγγλικά το «κήτος» έχει ταυτισθεί με τη φάλαινα, διότι
έτσι αναφέρεται στα παιδικά βιβλία, το δοκίμιο αυτό ξεκινά με μια πολύ
ενδιαφέρουσα τοποθέτηση της λογοτεχνίας του Χένρι Μίλερ –μείζονος συγγραφέα,
θύμα του φεμινισμού και της πολιτικής ορθότητος– και καταλήγει σε μια περιγραφή
της πνευματικής ατμόσφαιρας στην Ευρώπη του Μεσοπολέμου. Θέτει το γενικό ζήτημα
της σχέσης της λογοτεχνίας με τον κόσμο της εποχής της, και την πολιτική
εννοείται. Εναν κόσμο στον οποίον γυρίζει την πλάτη η λογοτεχνία του Μίλερ.
Αυτός, κατά τον Οργουελ, γράφει σαν να ζει μέσα στην κοιλιά της φάλαινας.
Η στερεότυπη ανάγνωση του μύθου
του Ιωνά τον εμφανίζει ως ευτυχή όταν, επιτέλους, ξαναβλέπει το φως της ημέρας.
Η ανατροπή της στερεότυπης εκδοχής από τον Οργουελ στηρίζεται στη μεταφορά της
μήτρας και την ψυχολογική παράμετρο της ανευθυνότητας. Οπως γράφει, εκεί μέσα
είσαι προστατευμένος από τον έξω κόσμο. Και δεν σε ενδιαφέρει αν η φάλαινα έχει
κατέβει σε βάθος ενός μιλίου, όπως ο Μόμπι Ντικ του Μέλβιλ, ή αν κολυμπάει στην
επιφάνεια. «Μια καταιγίδα μπορεί να βυθίσει όλα τα πολεμικά πλοία του κόσμου,
όμως η ηχώ από τον πάταγο δεν φτάνει ώς εσένα».
Ευτυχής ανατροπή, ευτυχέστερη
ακόμη αν σκεφθεί κανείς πόσες αναλογίες έχει ο Ιωνάς με τη δική μας ψυχολογική
κατάσταση. Την ψυχολογική κατάσταση μιας κοινωνίας, της ελληνικής, η οποία,
στην Ευρώπη ανακάλυψε το κήτος που την κατάπιε, όχι για να την καταστρέψει,
αλλά για να την απαλλάξει από τις δικές της ευθύνες. Η Ευρώπη είναι
γραφειοκρατικό κήτος – και μην ξεχνάμε ότι η γραφειοκρατία, εκτός των άλλων,
είναι προβληματική διότι καθιστά ανεύθυνους τους πολίτες.
Ο υπαρκτός
σοσιαλισμός είναι το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα. Ο Γερμανός Χανς Μάγκνους
Εντσεζμπέργκερ την παρομοίασε με νεαρό ρινόκερο – λέγοντας πως αν ζυγίσεις όλες
τις αποφάσεις της γραφειοκρατίας τυπωμένες σε χαρτί ζυγίζουν έναν τόνο, όσο κι
ένας νεαρός ρινόκερος. Κι αυτό πάνω από μια δεκαπενταετία πίσω. Σκεφθείτε ότι ο
ρινόκερος μεγάλωσε.
Για το ελληνικό ασυνείδητο η
Ευρώπη ήταν μια πραγματικότητα πάνω από τα ανθρώπινα μέτρα. Από τη ναυμαχία του
Ναυαρίνου έως τις παραβιάσεις του εναερίου χώρου από τα τουρκικά αεροπλάνα, την
αντιμετωπίζαμε ως το προστατευτικό κήτος. Και όταν ακούγαμε τον θόρυβο του έξω
κόσμου διαμαρτυρόμασταν, διότι τα τοιχώματα του λίπους του δεν μας προστάτευαν
από τον θόρυβο. Ακόμη και τώρα, στο μεταναστευτικό, αδυνατώντας εμείς οι ίδιοι
να ελέγξουμε τα σύνορά μας, σηκώσαμε τα χέρια ζητώντας την προστασία της.
Η Ευρώπη, ας μου συγχωρεθεί η
έκφραση, είναι καταγεγραμμένη στο συλλογικό μας ασυνείδητο ως υπεράνθρωπη αξία.
Υπεράνθρωπη ή απάνθρωπη, ανάλογα με τις συγκυρίες και τις περιστάσεις. Ικανή να
μας προστατεύσει, αλλά και να μας καταστρέψει.
Ετσι πολιτευθήκαμε σε όλη τη
διάρκεια της ευρωπαϊκής θητείας, και έτσι πολιτευόμαστε και στην κρίση. Οι
πολιτικές μας ηγεσίες, και όχι μόνον η σημερινή, περίμεναν τη φάλαινα για να
αναλάβει την ευθύνη που αυτές δεν μπορούσαν, και δεν ήθελαν, να αναλάβουν.
Αισθανόμασταν εθνική υπερηφάνεια όταν για μήνες γινόταν η Ελλάδα πρωτοσέλιδο,
ακόμη και ως αντικείμενο χλευασμού ή απαξίωσης.
Δεν υπολογίσαμε ποτέ ότι η φάλαινα
μπορεί να είναι φάλαινα, όμως την κατευθύνουν άνθρωποι. Ανθρωποι που μπορεί να
νευριάσουν, να θυμώσουν και να κουραστούν.
Που ξαφνικά μετρούν τις εργατοώρες
και τα ξενύχτια που τους έχει κοστίσει ο Ιωνάς και σκέφτονται ότι είναι
υπερβολικά πολλά για το μέγεθος του προβλήματος. Πέρυσι, δύο αλαζονικά παιδιά,
με συμπεριφορά ξερόλα εφήβου, ένας Βαρουφάκης κι ένας Τσίπρας, άγνωστοι μέχρι
προχθές, τους κατέστρεψαν τις καλοκαιρινές τους διακοπές. Ε, δεν σκοπεύουν να
αφήσουν «αυτούς τους Ελληνες» –ίνα μη χρησιμοποιήσω το σαββοπούλειον– να
χαλάσουν και τις φετινές τους διακοπές.
Θέλουν να βάλουν περισσότερους
φόρους; Ασ’ τους να βάλουν να τελειώνουμε. Επειδή όμως ξέρουμε ότι δεν
πρόκειται να τους εισπράξουν, ας βάλουμε και κάναν αυτόματο «κόφτη» για να μην
έχουμε πάλι ξενύχτια και διαπραγματεύσεις. Ο Ιωνάς την κούρασε τη φάλαινα, και
επειδή το στομάχι του κήτους κινδυνεύει από σοβαρό έλκος, λόγω Μεγάλης
Βρετανίας και όχι από καμιά ελληνική γαστρίτιδα, από ό,τι όλα δείχνουν η φάλαινα
δεν πρόκειται να ασχοληθεί ξανά μαζί της, τουλάχιστον στο άμεσο μέλλον.
Εχει δίκιο η Νέα Δημοκρατία να
απορεί με τη στάση της Ευρώπης; Από την άποψη του κ. Μητσοτάκη, της καινούργιας
ηγεσίας της, έχει δίκιο. Ομως και στο σημείο αυτό η ευθύνη είναι δική της. Μην
ξεχνάμε ότι και μέχρι πριν από δύο χρόνια και η Νέα Δημοκρατία πολιτεύθηκε ως
Ιωνάς, δείχνοντας το κήτος όποτε οι ψηφοφόροι της ζητούσαν ευθύνες.
Και εκεί
είναι η πρόκλησή της: να αποδείξει urbi et orbi ότι η Ελλάδα μπορεί να
αποκτήσει μια ηγεσία η οποία είναι διατεθειμένη και ικανή να αναλάβει την
ευθύνη της σωτηρίας της. Αυτό δεν μπορεί να γίνει σε μια μέρα, ούτε με δηλώσεις
καλών προθέσεων.
Θα μου πείτε, έχει να
αντιμετωπίσει και την παιδική αθώα ελληνική ψυχή, που τη βολεύει η ζωή στην
κοιλιά της φάλαινας.
