Ο χάρτης της Ανατολικής
Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής αλλά και της ευρύτερης περιοχής μοιάζει με ένα
διευρυμένο παιχνίδι τρίλιζας όπου κυριαρχεί ένας παίκτης – η Ερις. Από τη Λιβύη
έως το Αφγανιστάν, από τη Σομαλία έως το Ναγκόρνο Καραμπάχ και την Ουκρανία
κυριαρχούν εθνικά και θρησκευτικά μίση και πάθη, ο χάρτης αλλάζει μέσα από
πόλεμο. Λίγες είναι οι χώρες που, μέσα στον κατακλυσμό γεωπολιτικών αλλαγών,
παραμένουν σταθερές. Κύριες μεταξύ αυτών, παρ’ όλα τα προβλήματά τους, είναι η
Ελλάδα, η Κύπρος, το Ισραήλ και η Τουρκία.
Πιο πέρα, το μεγάλο ερώτημα είναι
πώς θα εξελιχθούν η Σαουδική Αραβία, το Ιράν και η μεταξύ τους διαμάχη, που
τρέφει πολλές συγκρούσεις. Η γεωπολιτική σταθερότητα, η ενεργειακή ασφάλεια του
κόσμου (συνεπώς και η παγκόσμια οικονομία) και η μοίρα των κατοίκων της
περιοχής εξαρτώνται από το τι θα γίνει σε αυτές τις χώρες στο άμεσο μέλλον.
Η Ελλάδα και η Κύπρος βρίσκονται
δίπλα στην ταραχή. Η Τουρκία είναι και μέσα στο καζάνι αλλά και έξω απ’ αυτό:
φιλοξενεί δύο εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες στο έδαφός της, έχει υποστεί
τρομοκρατικές επιθέσεις από μέλη του Ισλαμικού Κράτους, ενώ μαίνεται πάλι ο
πόλεμος με Κούρδους αυτονομιστές.
Η Τουρκία, όμως, παραμένει σε θέση να παίξει
καθοριστικό ρόλο στη σταθεροποίηση της περιοχής. Είναι, επίσης, χώρα-κλειδί για
τη σταθερότητα και την ασφάλεια της Ευρώπης. Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες που
φθάνουν στην Ελλάδα πέρασαν από την Τουρκία, όπως και τουλάχιστον κάποιοι από
τους τρομοκράτες του Ισλαμικού Κράτους που έπληξαν τη Γαλλία και το Βέλγιο. Για
την Ελλάδα και για την υπόλοιπη Ευρώπη, η συνεργασία με την Αγκυρα είναι
απαραίτητη.
Ο πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν το γνωρίζει αυτό και επιχειρεί να
αποσπάσει όσα προνόμια μπορεί από τους Ευρωπαίους, χωρίς να βάλει φρένο στον
ολοένα αυξανόμενο αυταρχισμό του, ο οποίος υπονομεύει όσα έχει επιτύχει η χώρα
του στην πορεία προς περισσότερη δημοκρατία και το κράτος δικαίου.
Η Τουρκία, όμως, είναι ακόμη πιο
σημαντική για την Ελλάδα για έναν άλλο λόγο, την Κύπρο. Η Αγκυρα μπορεί να
παίξει σημαντικό ρόλο, είτε στηρίζοντας την προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού
είτε υπονομεύοντας τις συνομιλίες όπου ο πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης και ο
Τουρκοκύπριος ηγέτης Μουσταφά Ακιντζί έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο.
Η
επίλυση του Κυπριακού δεν θα ελευθέρωνε μόνο όλον τον δημιουργικό δυναμισμό των
Κυπρίων, αλλά θα αφαιρούσε τη μόνιμη πηγή έντασης μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας,
επιτρέποντας να ενισχυθεί η αλυσίδα Ελλάδα - Κύπρος - Ισραήλ με τη συμμετοχή
της Τουρκίας.
Εάν το Ισραήλ και η Κύπρος
μπορέσουν να εκμεταλλευτούν τα κοιτάσματα φυσικού αερίου στις αποκλειστικές
οικονομικές ζώνες τους χωρίς η Τουρκία να προκαλεί ένταση, αλλά αντιθέτως να
επενδύει στη σταθερότητα, όλοι θα ωφεληθούν.
Η Τουρκία, βεβαίως, δεν ασχολείται
μόνο με την Κύπρο – εκτός από τα προαναφερόμενα ζητήματα, έχει ανοικτούς λογαριασμούς
με τη Ρωσία μετά την κατάρριψη ρωσικού μαχητικού στα σύνορα με τη Συρία πέρυσι.
Αλλά ίσως τα πολλά άλλα προβλήματα ωθήσουν τον Ερντογάν να καταλάβει ότι θα
κέρδιζε από μια λύση στην Κύπρο (εφόσον οι δύο κοινότητες επιλέξουν την
επανένωση).
Η τύχη της περιοχής θα κριθεί σε
μεγάλο βαθμό, επίσης, από τις εξελίξεις στη Σαουδική Αραβία.
Σήμερα η χώρα
αυτή, που για δεκαετίες αποτελούσε το προπύργιο των ΗΠΑ για τη διατήρηση της
σταθερότητας στην περιοχή, βρίσκεται στη δίνη μεγάλων αλλαγών. Πριν από λίγες
ήμερες ο πρίγκιπας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, ο 30χρονος γιος του μονάρχη και νέος
ισχυρός άνδρας της Σαουδικής Αραβίας, ανακοίνωσε σχέδιο για να «σπάσει» την
εξάρτηση της χώρας από το πετρέλαιο, το οποίο για δεκαετίες αποτελεί το 90% των
εσόδων της.
Ισως το φιλόδοξο σχέδιο για μια οικονομική επανάσταση αναγκάσει τη
χώρα να ξανασκεφθεί εάν τη συμφέρει η μακρόχρονη διένεξη με το Ιράν, η οποία
σήμερα «εκφράζεται» με πολέμους δι’ αντιπροσώπων (δυνάμεων σουνιτών και σιιτών)
στη Συρία, στην Υεμένη και, σε ένα βαθμό, στο Ιράκ, ενώ ευθύνεται για μεγάλη
ένταση στην υπόλοιπη περιοχή.
Το Ιράν αντιμετωπίζει τις δικές
του προκλήσεις και ευκαιρίες. Η συμφωνία για τα πυρηνικά, η οποία επέτρεψε την
άρση του διεθνούς εμπάργκο, αναγκάζει τους Ιρανούς να επιλέξουν εάν θα συνεχίσουν
να εξάγουν επανάσταση και πόλεμο ή αν θέλουν να επενδύσουν στην ανάπτυξη της
χώρας τους – πράγμα που απαιτεί πνεύμα συνεργασίας, όχι συνεχούς σύγκρουσης.
Οι
Σαουδάραβες ανησυχούν ότι η Ουάσιγκτον θα στηρίξει τους Ιρανούς σε βάρος τους·
οι ΗΠΑ, όμως, αποστασιοποιούνται από την περιοχή και όλες οι χώρες –μικρές και
μεγάλες– θα πρέπει να υπολογίσουν πόσο τους συμφέρει ο πόλεμος μεταξύ τους ή αν
θα μπορέσουν να συνυπάρχουν, έστω σε ψυχρό πόλεμο. Οι σφαγές συνεχίζονται, οι
κίνδυνοι πολλαπλασιάζονται. Γι’ αυτό επιβάλλεται κάθε χώρα που μπορεί να
συμβάλει στη σταθερότητα.
